Psikolog Çiğdem KARAKUŞ
Ebeveynleri, sık sık çocuklarının yanlış arkadaş seçimlerinden ya da arkadaşlarının teşviki ile yaptığı hatalı davranışlardan söz ederken duyarız. Peki çocuk ve gençler neden akranların etkisiyle hata yaparlar.
Akran baskısı kişinin, yaşıtları tarafından kendilerine benzer şekilde davranması için zorlanmasıdır. Akran baskısında kişi, davranış, değer ve inançlarını grubun normlarına uygun şekilde değiştirmesi için etkilenmeye çalışılır ya da buna zorlanır. Kişi, grup tarafından dışlanmamak, onay almak, gruba aidiyet hissetmek ya da alay edilmemek için akran baskısına boyun eğer.
Akran baskısı en çok ergenlikte görülür
Akran baskısı her yaşta, hatta yetişkinler arasında bile, görülür. Mesela, 6 yaşındaki çocuğunuz, arkadaşlarının “hadi zillere basıp kaçalım” teklifine, bunu yapmak istemediği halde boyun eğebilir Fakat ergenlik dönemi, gençlerin hayatında, arkadaşlık ilişkilerinin ön plana çıktığı, bir gruba dahil olmanın, akranları tarafından onay görmenin çok önem kazandığı bir dönemdir. Bu yüzden araştırmalar en çok ergenlerin akran baskısına maruz kaldığını göstermektedir.
Akran baskısı negatif ya da pozitif yönde olabilir
Yaygın inancın aksine akran baskısı her zaman için olumsuz bir durum değildir. Eğer gencin olumlu değerlere sahip bir akran grubu varsa, yapmak istemediği ama kendisine iyilik getirecek bir davranışı yapmaya zorlanabilir ya da kötü bir şey yapmasına engel olunur. Örneğin, gencin grup tarafından kendisine yararlı olacak spor faaliyetine ya da bir kursa katılmaya zorlanması gibi.
Akran baskısı negatif yönde olduğu zaman genç bu durumdan zarar görebilir ya da bir başkasına zarar verebilir. Sigara gibi madde alışkanlığı edinme, kişinin sağlığını ya da hayatını riske atacak davranışlar yapma, suç işleme, okul kurallarına uymama ,okuldan kaçma, aile ve toplumla sık sık başın derde girmesi gibi sonuçlar doğurabilir.
Ebeveynler çocuklarına nasıl yardımcı olabilir?
Kendine güvenen kişiler akran baskısına daha az boyun eğerler. Çocuğunuzun kendine güvenini geliştirmeye çalışın.
Çocuklarınıza düşüncelerinin, değer ve inançlarının arkasında nasıl duracaklarını öğretin. Bunu, onlara örnek olarak yapın.
“Hayır” deme becerisi kazanmasını sağlayın. Bu becerinin gelişmesi için örnek senaryolar bulup, uygun davranışlar üzerine konuşun hatta bunu canlandırın. Mesela, “Bir arkadaşın, yazılıda kopya çekmenizi teklif etti. Ne hissedersin? Kopya çekmek ne gibi sonuçlar doğurur? Onu uygun şekilde nasıl reddedersin? gibi.
Negatif akran baskısının ne olduğunu anlamasına yardım edin.
Düzenli aile faaliyetleriniz olsun; pikniğe gitmek, birlikte bir aktiviteye katılmak gibi. Bu çocuğunuzla daha fazla zaman geçirmenizi ve yakınlaşmanızı sağlayacaktır.
İyi arkadaşlar edinmesini teşvik edin. Çocuğunuz küçük ise, etrafındaki iyi çocukları evinize çağırın, onlarla arkadaşlık yapmasını sağlayın.
Arkadaşlarını ve ailelerini tanıyın. Onları evinize davet edin.
Çocuğunuzun nerede olduğunu ve ne yaptığını bilin.
Çocuğunuz olumsuz bir arkadaş edindiyse, o arkadaşını eleştirmek iyi bir fikir değildir. Bunun yerine olumsuz bulduğunuz davranışları tartışın. Mesela; bir çocuğun annesine yalan söylemesi doğru mu sence? gibi.
Kendine güvenli davranışlarını övün. Unutmayın ki, övülen bir davranışın tekrarlanma ihtimali çok yüksektir.
Çocuğunuzun kendine güven problemi olabilir. Grup tarafından dışlanmamak için, her şeye evet demek gerektiğine inanıyor olabilir. Onun, kendine güvenli davrandığında gruptan dışlanmayacağını bilakis, insanların ona daha çok saygı duyacağını örneklerle anlamasını sağlayın.
Çocuğunuz tüm çabalarınıza rağmen yanlış arkadaşlar edindiyse, şunları göz önünde tutun:
– İnsanlar arkadaşlarını rastgele seçmezler, kendilerine benzer kişilerle arkadaşlık etme eğilimindedirler. Çocuğunuza verdiğiniz değer ve inançları gözden geçirin.
– Çocuğunuz dikkat çekmek için yanlış arkadaşlar edinmiş olabilir. Bunun için onunla yakınlaşmaya çalışın.